Wspominamy bohaterów: Stanisława Rachwałowa

Stanisława Rachwałowa (1906 -1985), ps. Herbert, Herbuta, Zygmunt, Rysiek. Była wywiadowcą Związku Walki Zbrojnej, Delegatury Sił Zbrojnych Na Kraj i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Więzień w obozach koncentracyjnych KL Auschwitz, KL Ravensbrück i KL Neustadt-Glewe. Poliglotka (niemiecki, francuski i włoski).

Rychwał rozpoczęła działalność konspiracyjną zimą 1939 roku w Krakowie, w strukturach kontrwywiadu Okręgu Kraków ZWZ . Podlegała bezpośrednio pod rozkazy Jana Hartwiga „Cypriana”, który przydzielał jest trudne zadania. Była bardzo dobra w pracy konspiracyjnej, stworzyła nawet własną sieć informacyjną.

Gestapo aresztowało ją w kwietniu 1941 roku w Krakowie. W zeznaniach dla IPN mówiła […] przeszłam bardzo ostre i nieludzkie śledztwo gdyż byłam bita, rozbierana do naga, kopano mnie po głowie i twarzy, i straciłam wówczas 9 zębów”. Miesiąc później została wykupiona z więzienia za fundusze ZWZ i powróciła do pracy w kontrwywiadzie aż do października 1942, kiedy to została aresztowana z powodu przebywania w jej domu szefa bezpieczeństwa konspiracyjnej Dywizji Podhalańskiej. Lokal ten pełnił funkcję skrzynki kontaktowej i schroniska dla osób konspirujących spoza miasta. Po przesłuchaniach i  ciężkim śledztwie na Montelupich uznano ją za „politycznie podejrzaną” i w grudniu 1942 roku wywieziono obozu koncentracyjnego dla kobiet w Brzezince- KL Auschwitz II. Zorganizowała tam obozowy ruchu oporu. Pracowała przy zakładaniu kartotek rzeczy osobistych złożonych w depozycie, rzeczy odbieranych więźniom po przywiezieniu ich do Oświęcimia. Po wojnie w swoich wspomnieniach pisała, że  przygotowywała raporty dla podziemia na małych bibułkach. Zawierały one datę przybycia transportu, nazwę miejscowości z której pochodził transport oraz ilość osób.

Obóz w Oświęcimiu ewakuowano 18 stycznia 1945 roku, część więźniów Niemcy wywieźli do innych obozów koncentracyjnych. Rychwał przebywała w KL Ravensbrück, a następnie KL Neustadt-Glewe nad Łabą, aż wyzwolenia obozu przez aliantów 2 maja 1945 roku. „Z chwilą uwolnienia nas […] przez wojska anglo-amerykańskie ważyłam 46 kg i byłam ludzkim szkieletem”, pisała we wspomnieniach.

Miesiąc później była już w Krakowie. Pod koniec czerwca 1945 roku rozpoczęła pracę w wywiadzie DSZ – a od września 1945 roku Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (WiN). Zajmowała się zbieraniem informacji z dziedziny gospodarczej, politycznej i wojskowej. min. gromadziła dane osobowe i sporządzała charakterystyki aktywnych członków partii komunistycznej, urzędników państwowych, funkcjonariuszy UB i MO oraz oficerów „ludowego” WP. Sporządzane przez nią raporty wykorzystywane przez dowództwo WiN w Kraju, jak również wysyłane do ośrodków emigracyjnych w Wielkiej Brytanii i Delegatury Zagranicznej WiN. W drugiej konspiracji, w Krakowie, zbudowała siatkę informacyjną.   Ukrywała się od 26 sierpnia 1946, gdy UB urządziła kocioł w jej mieszkaniu. Wyjechała do Warszawy. Została tam aresztowana w przeddzień zaplanowanego wyjazdu, 30 października 1946 roku.

Po trwającym 11 miesięcy ciężkiemu śledztwu ciężkiemu, otrzymała w I instancji wyrok śmierci, utrata praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz przepadek mienia. 14 lutego 1948 roku wyrok złagodzono do dożywocia, a 10 maja 1955 złagodzono do 15 lat pozbawienia wolności i utraty praw na 5 lat. 4 maja 1956 roku, na podstawie ustawy o amnestii z 27 kwietnia 1956 wyrok złagodzono do 10 lat więzienia  i utraty praw publicznych na 2 lata i 6 miesięcy. Stanisława Rachwał na wolność wyszła 30 października 1956. Z akt IPN dowiadujemy się, że pod „Postanowieniem o pociągnięciu do odpowiedzialności karnej”, zamiast podpisu widnieje jej adnotacja „akt oskarżenia niezgodny z prawdą”.

źródło: ipn.gov.pl

fot. Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku praca zbiorowa Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN

Artykuł powstał dzieki pomocy Gminy Wrocław