Wspominamy bohaterów: „Łupaszko”, cz. 1 – jeden z najwybitniejszych dowódców polskiego podziemia niepodległościowego.

Zygmunt Szendzielarz (ps. „Łupaszko”) był jednym z najwybitniejszych dowódców polskiego podziemia niepodległościowego. Żołnierz wojny obronnej 1939 roku, dowódca legendarnej 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, uczestnik powstania antykomunistycznego. Po bestialskim śledztwie został skazany na śmierć i zamordowany.

Urodził się w Stryju koło Lwowa (ob. Ukraina) w rodzinie urzędnika kolejowego w 1910 roku. Podówczas ziemie te należały do Austro-Węgier, ale po odzyskaniu niepodległości przez Polskę weszły w skład odrodzonej Rzeczypospolitej. Późniejszy „Łupaszko” uczęszczał do gimnazjum, ukończył kurs w podchorążówce i postanowił związać swoje losy z wojskiem jako żołnierz zawodowy. W sierpniu 1934 roku otrzymał promocję na podporucznika. Służył w kawalerii, konkretniej – w stacjonującym w Wilnie 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich. Odznaczył się jako zdolny kawalerzysta, uczestniczył w zawodach jeździeckich i zdobywał w nich wysokie lokaty.

Gdy Niemcy napadły na Polskę, Szendzielarz – już w stopniu porucznika – dowodził szwadronem. Po rozbiciu jego pułku szwadron dołączał do kilku kolejnych zgrupowań, m.in. pod rozkazami gen. Władysława Andersa. Celem było przebicie się na Węgry, ale ostatecznie pod koniec września Niemcy zadali Andersowi klęskę. Niewielkie grupy przebiły się przez węgierską granicę, Szendzielarz wpadł w ręce wroga, ale udało mu się uciec z niewoli.

Po powrocie do Wilna usiłował kilkakrotnie przedostać się za granicę, by walczyć dalej we Francji. Próby te zakończyły się niepowodzeniem. Wobec tego zaangażował się w działalność konspiracyjną, choć nie ma pewności, kiedy dokładnie to nastąpiło (rok 1939, 1940 lub 1942). Przybrał pseudonim „Łupaszko” (na cześć ppłk. Jerzego Dąbrowskiego, kawalerzysty z wojny polsko-bolszewickiej, zamordowanego w 1940 roku przez Sowietów).

W sierpniu 1943 roku por. Szendzielarz objął dowodzenie nad oddziałem partyzanckim wileńskiej AK, który został zdziesiątkowany przez partyzantkę sowiecką. Nowy dowódca przystąpił do rozbudowy oddziału. Jesienią miał pod komendą już 100 żołnierzy. Oddział nazwano 5 Wileńską Brygadą AK. Formacja ta, operując w rejonie Wilna, walczyła nie tylko przeciwko Niemcom – zwalczała również partyzantkę sowiecką oraz oddziały litewskie, współpracujące z hitlerowcami. To właśnie Litwini aresztowali „Łupaszkę”, wydając następnie Niemcom. Ci próbowali namówić go do współpracy, ale Szendzielarz odmówił. Został uwolniony – Niemcy przypuszczalnie liczyli na strategiczne porozumienie z AK przeciwko Sowietom.

Artykuł powstał dzieki pomocy Gminy Wrocław