Wspominamy bohaterów: „Łupaszko”, cz. 3 – jeden z najwybitniejszych dowódców polskiego podziemia niepodległościowego

Zygmunt Szendzielarz (ps. „Łupaszko”) był jednym z najwybitniejszych dowódców polskiego podziemia niepodległościowego. Żołnierz wojny obronnej 1939 roku, dowódca legendarnej 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, uczestnik powstania antykomunistycznego. Po bestialskim śledztwie został skazany na śmierć i zamordowany.

Po rozwiązaniu brygady w lipcu 1944 roku „Łupaszko” przedostał się do Puszczy Białowieskiej. Towarzyszyła mu garstka żołnierzy. Oddali się pod rozkazy ppłk. Władysława Liniarskiego („Mścisław”), który stał na czele białostockiego okręgu AK. Awansował on Szendzielarza na majora, a w lutym 1945 r. przekazał mu dowództwo nad partyzantką okręgu. Armia Krajowa została formalnie rozwiązana, ale struktury białostockie dalej trwały pod nazwą Armia Krajowa Obywatelska. Tu do Brygady przyłączył się Lech Beynar (ps. „Nowina”), który w późniejszym czasie zasłynął jako Paweł Jasienica – popularyzator historii Polski.

Po mobilizacji w kwietniu Brygada stanęła do walki z Sowietami i ich polskimi współpracownikami. W szeregach oddziału służyło 200 żołnierzy. Walczono z Armią Czerwoną i NKWD, a także ludowym wojskiem, KBW, MO i UB. Likwidowano członków PPR, których uważano za agenturę sowiecką. We wrześniu Brygadę rozformowano, jednak „Łupaszko” postanowił, że będzie walczył dalej.

Szendzielarz przybył do Gdańska. Tu – za zgodą ostatniego dowódcy wileńskiej AK – zorganizował tzw. patrole dywersyjne. Były to niewielkie oddziałki, liczące po kilku żołnierzy, których zadaniem było pozyskiwanie środków finansowych na działalność propagandową. Kolportowano ulotki antykomunistyczne, z których przynajmniej część napisał sam major.

Pod koniec stycznia 1946 roku podjęto decyzję o stworzeniu większych oddziałów partyzanckich. Sformowano 6. Brygadę Wileńską, która działała na Podlasiu, a także odtworzono 5. Brygadę – miała operować na Pomorzu, Warmii i Mazurach. Nie udało się wszakże powrócić do stanu osobowego sprzed mobilizacji – pod rozkazami „Łupaszki” służyło góra 80 żołnierzy. Po połączeniu z 6. Brygadą i przejściu na ziemię białostocką, walczono dalej do 1947 roku, ale komuniści byli coraz silniejsi, a partyzantów było coraz mniej.

W końcu Szendzielarz zdecydował o zaprzestaniu regularnej walki. Wyjechał na Śląsk, potem na Podhale, ale pozostawał w stałym kontakcie ze swoimi podkomendnymi. Niestety, bezpieka wpadła na jego trop i wreszcie aresztowała go w czerwcu 1948 roku.

„Łupaszko” przez 2,5 roku siedział w osławionym więzieniu mokotowskim (przy ul. Rakowieckiej w Warszawie). W trakcie przesłuchań torturowano go. Nie prosił o łaskę. Sąd skazał go na karę śmierci, którą wykonano w dniu 8 lutego 1951 roku poprzez strzał w tył głowy. Razem z nim zgładzono kilku innych żołnierzy podziemia. Wyroki zostały unieważnione w latach 90.

Miejsce pochówki majora „Łupaszki” było nieznane aż do 2013 roku, kiedy IPN odnalazł jego szczątki na Powązkach (tzw. Kwatera na Łączce). W 2016 roku odbył się uroczysty pogrzeb o charakterze państwowym. Wcześniej, bo w 2007 roku prezydent Lech Kaczyński odznaczył Szendzielarza pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.

Artykuł powstał dzieki pomocy Gminy Wrocław